بررسی و نقد دیدگاه ابن‌تیمیه پیرامون بطن و تأویل قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث،دانشگاه قم؛ ایران

2 دانش آموخته دکترای تفسیر تطبیقی دانشگاه قم، ایران (نویسنده مسئول)

چکیده

ابن تیمیه ( م 728 ق) دانشمند أثر گذار مذهب سلفیه ، از منتقدان نظریه بطن و تأویل ، تأویلات شیعیان را مردود دانسته و قائل است که روایت پیامبر اکرم (ص) مبنی بر این که قرآن دارای ظهر و بطن است ، مجعول از سوی شیعیان است که از هیچ راوی مورد اعتمادی در جوامع روایی روایت نشده است ؛ بر این اساس در راستای پاسخ به این شبهه ، با روش توصیفی - تحلیلی با تبیین مفهوم صحیح بطن و تأویل، به اثبات بطن و تأویل از دیدگاه آیات و تحلیل روایات دال بر بطن و تأویل قرآن از دیدگاه فریقی نپرداخته شده است . یافته های پژوهش حاصل از این است که تصریح روایات وارده در کتب فریقین ، وجود لایه های باطنی برای آیات قرآن را به اثبات رسانده ، و تفاوت نگرش در تبیین ماهیت بطن و تأویل موجب اختلاف دیدگاه ها شده است .

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم. ترجمه ناصرمکارم شیرازی.
نهج البلاغه. (1388 ش). ترجمه حسین انصاریان. چاپ اول. قم: دارالعرفان،
آل‌سعدی، عبدالرحمن بن ناصر. (1408 ق). تیسیر الکریم الرحمن. چاپ دوم. بیروت: مکتبة النهضة العربیة.
آل‌غازی، ملاحویش عبدالقادر. (1382 ق). بیان المعانی. چاپ اول. دمشق: مطبعة الترقی،
آلوسی، سیدمحمود. (1415 ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیه،
آملی، سیدحیدر. (1422 ق). تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم. چاپ سوم. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. (1378 ق). عیون أخبار الرضا علیه‌السّلام. چاپ اول. تهران: نشر جهان.
_______________. (1413 ق). من لایحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن‌تیمیه حرانی، احمد بن عبدالحلیم. (1415 ق). بغیة المرتاد فی الرد علی المتفسلفة و القرامطة و الباطنیة. چاپ سوم. المدینة المنورة: مکتبة العلوم و الحکم.
_______________. (1408 ق). التسیر الکبیر. بیروت: دارالکتب العلمیة.
 
_______________. (1416 ق). مجموع الفتاوی. چاپ اول. المدینة النبویة: مجمع الملک فهد للطباعه المصحف الشریف.
_______________. (1404 ق). دقائق التفسیر الجامع لتفسیر ابن‌تیمیه. چاپ دوم. دمشق: موسسه علم القرآن.
_______________. (1406 ق). منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة. چاپ اول. بی‌جا: جامعه الإمام محمد بن سعود الاسلامیه.
________________. (1405 ق). موافقة صحیح المنقول لصریح المعقول. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌حنبل، احمدبن‌محمد. (1416 ق). مسند. چاپ اول. لبنان: مؤسسة الرسالة.
ابن‌عاشور، محمدبن‌طاهر. (1420 ق). التحریر و التنویر. چاپ اول. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن‌عجیبه، احمدبن‌محمد. (1419 ق). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید. چاپ اول. قاهره: دکترحسن عباس زکی.
ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل‌بن‌عمر. (1419 ق). تفسیر القرآن العظیم. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیه-منشورات محمدعلی‌بیضون.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم. (1414 ق). لسان العرب. چاپ سوم. بیروت: دار صادر.
______________. (1415 ق). مختصر تاریخ دمشق لإبن عساکر. چاپ اول. بیروت: دارالفکر.
ابیاری، ابراهیم (1405 ق). الموسوعة القرآنیة.­ چاپ اول. بی‌جا: مؤسسه سجل العرب.
ازهری، محمدبن‌احمد. (1421 ق). تهذیب اللغة. چاپ اول. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
اشعری، ابی‌الحسن علی‌بن ابی‌بشر. (1400 ق). مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین. چاپ سوم. آلمان: دارالنشر فرانز شتاینر.
اندلسی، ابوحیان محمدبن‌یوسف. (1420 ق). البحر المحیط فی التفسیر. چاپ اول. بیروت: دار الفکر.
اندلسی، عبدالحق‌بن‌غالب بن‌عطیه. (1422 ق). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیه. اول.
بحرانی، سیده‌اشم. (1416 ق). البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: بنیاد بعثت.
بخاری، محمدبن‌اسماعیل. (1410 ق). صحیح البخاری. چاپ دوم. مصر: وزارة الاوقاف المجلس الأعلی للشئون الإسلامیة لجنة إحیاء کتب السنة.
برقی، احمدبن‌محمد بن‌خالد. (1371 ق). المحاسن. چاپ دوم. قم: دارالکتب الاسلامیه.
بروجردی، سیدحسین. (1416 ق). تفسیر الصراط المستقیم. چاپ اول. قم: مؤسسه انصاریان.
بغوی، حسین‌بن‌مسعود. (1420 ق). معالم التنزیل فی تفسیر القرآن. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
بیضاوی، عبدالله‌بن‌عمر. (1418 ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل. چاپ اول. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
تستری، ابومحمد سهل بن عبدالله. (1423 ق). تفسیر القرآن العظیم. چاپ اول. بیروت: محمدعلی بیضون دارالکتب العلمیة.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد. (1410 ق). غررالحکم و دررالکلم (مجموعة من کلمات و حکم الإمام علی علیه السلام). چاپ دوم. قم: دارالکتاب الإسلامی.
ثعالبی، عبدالرحمن‌بن‌محمد. (1418 ق). الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن. چاپ اول. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمدبن‌ابراهیم. (1422 ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. چاپ اول. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جرجانی، میرسیدشریف. (1412 ق). التعریفات. چاپ چهارم. تهران: ناصر خسرو.
حرعاملی، محمدبن‌حسن. (1409 ق). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة. چاپ اول. قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام.
حسینی شاه‌عبدالعظیمی، حسین‌بن‌احمد. (1363 ش). تفسیراثناعشری. چاپ اول. تهران: انتشارات میقات.
حسینی شیرازی، سیدمحمد. (1424 ق). تقریب القران الی الاذهان. چاپ اول. بیروت: دارالعلوم.
حقی بروسوی، اسماعیل. (بی‌تا). تفسیر روح البیان. چاپ اول. بیروت: دارالفکر.
خازن‌بغدادی، عبدالقاهر. (1408 ق). الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة منهم. ب چاپ اول. یروت: دارالجیل-دارالآفاق.
دیلمی، حسن بن محمد. (1408 ق). أعلام‌الدین فی صفات المؤمنین. چاپ اول. قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام.
ذهبی، محمد حسین. (بی‌تا). التفسیر و المفسرون. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412 ق). المفردات فی غریب القرآن. چاپ اول. دمشق: دارالعلم الشامیة.
زرکشی، محمدبن‌عبدالله. (1410 ق). البرهان فی علوم القرآن. چاپ اول. بیروت: دارالمعرفة.
سبزواری نجفی، محمدبن حبیب‌الله. (1419 ق). ارشاد الأذهان الی تفسیر القرآن. چاپ اول. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
___________________. (1406 ق). الجدید فی تفسیر القرآن المجید. چاپ اول. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
سمرقندی، نصربن محمدبن‌احمد. (1416 ق). بحر العلوم. چاپ اول. بیروت: دارالفکر.
سورآبادی، ابوبکر عتیق‌بن‌محمد. (1380 ش). تفسیر سورآبادی. چاپ اول. تهران: فرهنگ نشر نو.
سیوطی، جلال‌الدین. (1421 ق). الإتقان فی علوم القرآن. چاپ دوم. بیروت: دارالکتاب العربی.
شیبانی، محمدبن‌حسن. (1413 ق). نهج البیان عن کشف معانی القرآن. چاپ اول. تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی.
شیخ مفید، محمدبن‌محمد. (1424 ق). تفسیر القرآن المجید. قم: دفتر انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
صادقی تهرانی، محمد. (1419 ق). البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن. ج 16. چاپ اول. قم: مؤلف.
صفار، محمدبن‌حسن. (1404 ق). بصائر الدرجاتفی فضائل آل‌محمد صلّی‌الله علیهم. چاپ دوم. قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.
طالقانی، سیدمحمود. (1362 ش). پرتوی از قرآن. چاپ چهارم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پمجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
طبرسی، فضل‌بن حسن. (1377). تفسیر جوامع‌الجامع. چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم.
طبرسی، احمدبن‌علی. (1403 ق). الإحتجاج علی أهل اللجاج. چاپ اول. مشهد: نشر مرتضی.
طبری، ابو جعفر محمد بن جریر. (1412 ق). جامع البیان عن تأویل آی القرآن. چاپ اول. بیروت: دارالمعرفه.
طریحی، فخرالدین. (1375 ش). مجمع‌البحرین. چاپ سوم. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
طنطاوی، محمد. (1997 م). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. چاپ اول. قاهره: نهضة مصر.
طوسی، محمدبن‌حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. چاپ اول. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
عروسی حویزی، عبدعلی‌بن‌جمعه. (1415 ق). تفسیر نورالثقلین. چاپ چهارم. قم: انتشارات اسماعیلیان.
علوی‌مهر، حسین. (1384). آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران. چاپ اول. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
عیاشی، محمدبن‌مسعود. (1380 ق). کتاب التفسیر. چاپ اول. تهران: چاپخانه علمیه.
فخررازی، محمد بن عمر. (1420 ق). مفاتیح الغیب. چاپ سوم. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد. (1410 ق). العین. چاپ دوم. قم: انتشارات هجرت.
فیض کاشانی، ملامحسن. (1415 ق). تفسیر الصافی. چاپ دوم. تهران: انتشارات الصدر.
فیومی، احمدبن‌محمد. (1414 ق). المصباح المنیر. چاپ دوم. قم: مؤسسه دارالهجرة.
قاسمی، محمد جمال‌الدین. (1418 ق). محاسن التأویل. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیه.
کلینی، محمدبن‌یعقوب. (1407 ق). الکافی. چاپ چهارم. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1403 ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. چاپ دوم. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
___________________. (1404 ق). مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول. چاپ دوم. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
محلی، جلال‌الدین؛ سیوطی، جلال‌الدین. (1416 ق). تفسیرالجلالین. چاپ اول. بیروت: مؤسسه النور للمطبوعات.
مدرسی، سیدمحمدتقی. (1419 ق). من هدی القرآن. چاپ اول. تهران: دار محبی الحسین.
مراغی، احمدبن‌مصطفی. (بی‌تا). تفسیر المراغی. چاپ اول. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
مشهدی قمی، محمدبن‌محمدرضا. (1368 ش). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. چاپ اول. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
مظهری، محمدثناءالله. (1412 ق). التفسیر المظهری. چاپ اول. پاکستان: مکتبة رشدیة.
معرفت، محمدهادی. (1427 ق). التأویل فی مختلف المذاهب و الآراء. چاپ اول. تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الأسلامیه. المعاونیة الثقافیة مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة.
_____________. (1418 ق). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب. چاپ اول. مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الإسلامیة.
مؤدب، سیدرضا. (1378). نزول قرآن و رؤیای هفت حرف. چاپ اول. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
مغنیة، محمدجواد. (1424 ق). تفسیر الکاشف. چاپ اول. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
منصوری، ذبیح‌الله. (1384). مغز متفکر جهان شیعه امام جعفرصادق (علیه‌السّلام). تهران: بدرقه جاویدان.
موسوی سبزواری، سید عبدالأعلی. (1409 ق). مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن. چاپ دوم. بیروت: مؤسسه اهل بیت.
میبدی، رشید الدین احمد بن سعد. (1371 ش). کشف الأسرار و عدة الأبرار. چاپ پنجم. تهران: انتشارات امیر کبیر.
نسفی، ابوحفص نجم‌الدین محمد. (1367). تفسیرنسفی. چاپ اول. تهران: انتشارات سروش.
نووی جاوی، محمدبن‌عمر. (1417 ق). مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیه.
نیشابوری، نظام‌الدین حسن‌بن‌محمد. (1416 ق). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیه.
هلالی، سلیم‌بن‌قیس. (1405 ق). کتاب سلیم بن قیس الهلالی. چاپ اول. قم: الهادی.