چگونگی وحدت انگاری ابعاد و ویژگی‌های مختلف انسان در قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اراک؛ایران

چکیده

در قرآن کریم، توصیفات متعدد و به ظاهر متعارض نسبت به انسان دیده می‌شود. از یک سو متصف به ویژگی‌هایی همچون فطرت الهی، مجهز به قوه‌ی تعقل، مجهز به قوه اختیار و انتخاب، مکرّم به کرامت الهی، برخوردار از نفخه الهی و ... شده و از سویی دیگر مکرراً به صفاتی نکوهیده همچون کفور، قنوط، ضعیف، عجول، هلوع، بخیل، قتور، جزوع، منوع و.... متصف شده است. این تفاوت‌ها از کجا ناشی می‌شود و چگونه می‌توان به هماهنگی میان آیات مربوطه رسید؟ این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی ضمن تبیین این صفات، در راستای وحدت‌انگاری آنها گام برداشته است. چنین به دست آمد که این مجموعه ظاهراً متعارض، انسان را در أحسن تقویم قرار می‌دهد. دسته‌ای از آیات صفات انسانی ناظر به مرحله تکوین انسان است و بدین لحاظ که ناشی از خلقت الهی است، مورد نکوهیدگی قرار نمی‌گیرد و اصولاً متعلَق ارزش‌گذاری اخلاقی واقع نمی‌گردد؛ اما در مرحله فراتکوین، آنجا که پای انتخاب و اختیار به میان آید، تکلیف، ارزش‌گذاری، پاداش و یا عقوبت مطرح می شود. انسان در سیر رو به جلوی خویش وامدار همه این ویژگی‌هاست. در کشاکش مجموع این ویژگی‌ها است که بشر به اعلی علّیین یا اسفل السافلین می‌رسد و این همه، در راستای چگونگی انتخاب اوست.

واژه‌های کلیدی: قرآن، انسان، صفات انسان، وحدت انگاری.

کلیدواژه‌ها


  • قرآن کریم.
  • ابن منظور، محمد بن مکرّم.(1405ق). لسان العرب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • ثقفی تهرانی، محمد.(1398ق). تفسیر روان جاوید. چاپ سوم. تهران: انتشارات برهان.
  • جوادی آملی، عبداالله.(1379ش). تفسیر موضوعی قرآن کریم(صورت و سیرت انسان در قرآن). جلد چهاردهم، چاپ اول. قم: مرکز نشر اسراء.
  • .....................(1366ش). کرامت در قرآن. چاپ اول، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
  • حسینی همدانی، سید محمد حسین.(1404ق). انوار درخشان. چاپ اول. تهران: کتابفروشی لطفی.
  • حقی بروسوی، اسماعیل.(بی‌تا). روح البیان. بیروت: دار الفکر.
  • خطیب، عبدالکریم محمود.(1386ق). التفسیر القرآنی للقرآن. چاپ اول. قاهره: دار الفکر العربی.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد.(1387ش). المفردات فی غریب القرآن. ترجمه‌ی حسین خداپرست، قم: دفتر نشر نوید اسلام.
  • زمخشری، محمود.(1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. چاپ سوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
  • صادقی تهرانی، محمد.(1365ش). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن. چاپ دوم. قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
  • صدوق، أبو جعفر محمد بن علی ابن بابویه.(1385). علل الشرایع. قم: مکتبه الداوری.
  • طباطبایی، سید محمد حسین.(1374ش). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمه موسوی همدانی. چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرسین حوزه علمیه قم.
  • طبرسی، فضل بن حسن.(1377ش). جوامع الجامع. ترجمه گروهی از مترجمان. چاپ دوم. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
  • ............................(1360ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. ترجمه گروهی از مترجمان. چاپ اول. تهران: انتشارات فراهانی.
  • قرشی، سید علی اکبر.(1377ش). احسن الحدیث. چاپ سوم. تهران: بنیاد بعثت.
  • .........................(1387ش). قاموس قرآن. چاپ دوازدهم. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • گنابادی، سلطان محمد.(1372ش). بیان السعاده فی مقامات العباده. مترجمان رضا خانی و حشمت الله ریاضی. چاپ اول. تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام‌نور.
  • مصطفوی، حسن(1368ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. چاپ اول، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • مصباح یزدی، محمد تقی.(1393ش). معارف قرآن. چاپ هفتم. قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  • مکارم شیرازی، ناصر.(1374ش). تفسیر نمونه. چاپ اول. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  • موسوی خمینی، روح الله.(1376ش). چهل حدیث. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • نجفی خمینی، محمد جواد.(1398ق). تفسیر آسان. چاپ اول. تهران: انتشارات اسلامیه.