بررسی انتقادی دیدگاه ریون فایرستون درباره مصداق «ذبیح» در قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم،مراغه؛ ایران (نویسنده مسئول)

2 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران

چکیده

قرآن کریم است که برخی مدخل‌های آن را نوشته است. وی در این مدخل‌ها درباره فرزند «ذبیح» حضرت ابراهیم (ع) برخلاف اندیشه بیشتر محققان اسلامی نظر داده است و معتقد است که ابراهیم (ع) می‌خواست اسحاق - فرزند دوم خود - را قربانی کند. به باور وی، بیشتر مفسران پیشین قرآن، هم به همین نظر تمایل و اعتقاد داشتند. پژوهش حاضر با بررسی، تحلیل و نقد محتوایی مدخل «اسحاق» از دایرة‌المعارف قرآن، دیدگاه ریون فایرستون را به چالش کشیده و به بررسی روش‌شناسی مدخل مزبور و چرایی اصرار فایرستون بر ذبح اسحاق می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد علاوه بر تناقض تورات و انجیل برنابا در تعیین مصداق ذبیح، سیاق آیات قرآن با ذبح حضرت اسماعیل تناسب دارد؛ علاوه بر این که روایات مربوط به ذبح اسماعیل با سند صحیح و در منابع معتبر آمده است، برخلاف روایات مربوط به ذبح اسحاق که علاوه بر انقطاع سند، با ضعف راویان مواجه است. همچنین برخلاف نظر فایرستون، علاوه بر تأکید استدلالی مفسران معاصر، تعداد کثیری از تفاسیر پیش از قرن دهم نیز حضرت اسماعیل را به عنوان قربانی مورد نظر قرآن معرفی کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


  • قرآن کریم
  • کتاب مقدس.
  • آلوسی، محمود. (1415 ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. تحقیق علی عبدالباری عطیة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • ابن‌بابویه، محمد بن علی. (1413 ق). من لا یحضره الفقیه. تصحیح علی اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  • ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی. (1415 ق). تقریب التهذیب.‌ تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا. بیروت: دار المکتبة العلمیة.
  • ابن داود حلی، حسن بن علی. (1342ش). کتاب الرجال. تحقیق محمد صادق بحر العلوم. تهران: دانشگاه تهران.
  • ابن شهر آشوب، محمد بن علی. (1369ش). متشابه القرآن و مختلفه. قم: دار بیدار للنشر.
  • ابن عاشور، محمد طاهر. (1420 ق). تفسیر التحریر و التنویر. بیروت: موسسة التاریخ.
  • ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. (1419 ق). تفسیر القرآن العظیم. تحقیق محمد حسین شمس الدین. بیروت: دار الکتب العلمیة و منشورات محمد علی بیضون.
  • انجیل برنابا. (1346ش). ترجمه مرتضی فهیم کرمانی. بی جا: بی نا.
  • برقی، احمد بن محمد. (1371ش). المحاسن. تحقیق جلال الدین محدث. قم: دار الکتب الاسلامیة.
  • برقی، احمد بن محمد. (1342ش). کتاب الرجال. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • بیضاوی، عبد الله بن عمر. (1418 ق). انوار التنزیل و اسرار التأویل. تحقیق محمد عبدالرحمن المرعشی. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  • ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد. (1418 ق). جواهر الحسان فی تفسیر القرآن. تحقیق. محمد علی معوض و عادل احمد عبدالموجود. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  • ثعلبی، احمد بن ابراهیم. (1422 ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • جزائری، نعمت الله بن عبد الله. (1404 ق). النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
  • جوادی آملی، عبدالله. (1379ش). تفسیر موضوعی؛ سیره پیامبران علیهم السلام در قرآن. قم: اسراء.
  • جواهری، محمد. (1424 ق). المفید من معجم رجال الحدیث. قم: محلاتی.
  • خویی، ابوالقاسم. (1413 ق). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. بی جا: نشر توحید.
  • ذهبی، محمد بن احمد. (1413 ق).‌ سیر اعلام النبلاء. بیروت: موسسة الرسالة.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412 ق). المفردات فی غریب القرآن. دمشق/ بیروت: دار العلم/ دار الشامیة.
  • زمانی، محمد حسن. (1382ش). «نقدی بر دایرة‌المعارف قرآن لیدن». مجله پژوهش های فلسفی و کلامی. شماره 17 و 18. صص 75- 104.
  • زمانی، محمد حسن. (1385ش). مستشرقان و قرآن. قم: بوستان کتاب.
  • سیوطی، محمد بن ابی بکر. (1404 ق). الدر المنثور فی تفسیر المأثور.‌ قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
  • شهید اول، محمد بن مکی. (1410 ق). المزار فی کیفیة زیارات النبی و الائمة علیهم السلام. تصحیح محمد باقر ابطحی اصفهانی. قم: مدرسه امام مهدی علیه‌السلام.
  • شیبانی، محمد بن حسن. (1413 ق). نهج البیان عن کشف المعانی القرآن. تهران: بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی.
  • صغیر، محمد حسین علی (1420 ق). المستشرقون و الدراسات القرآنیة. بیروت: دارالمورخ العربی.
  • طباطبایی، محمد حسین. (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • طبرسی، فضل بن حسن. (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصر خسرو.
  • طبری، محمد بن جریر. (1412 ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة.
  • طریحی، فخر الدین. (1375ش). مجمع البحرین و مطلع النیرین. تحقیق احمد حسینی. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
  • طوسی، محمد بن حسن. (1415 ق). التبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق احمد قصیر عاملی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • طوسی، محمد بن حسن. (1373ش). رجال الطوسی. تحقیق جواد قیومی اصفهانی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  • عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه. (1415 ق). تفسیر نور الثقلین. تحقیق. هاشم رسولی محلاتی. قم: اسماعیلیان.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف. (1417 ق). خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال. قم: موسسة النشر الاسلامی.
  • فخر رازی، محمد بن عمر. (1420 ق). التفسیر الکبیر. مفاتیح الغیب. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • فراء، یحیی بن زیاد. (بی‌تا). معانی القرآن. مصر: دارالمصریة للتالیف و الترجمة.
  • قشیری، عبدالکریم بن هوازن. (بی‌تا). لطائف الاشارات. مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
  • کاشانی، ملا فتح الله. (1423 ق). زبدة التفاسیر. قم: بنیاد معارف اسلامی.
  • کاشفی سبزواری، حسین بن علی. (1369ش). مواهب علیة. تحقیق محمد رضا جلالی نائینی. تهران: اقبال.
  • کلینی، محمد بن یعقوب. (1429 ق). الکافی. قم: دارالحدیث.
  • کشی، محمد بن عمر. (1409 ق). إختیار معرفة الرجال. مشهد: مؤسسة نشر دانشگاه مشهد.
  • مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. (1403 ق). بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار علیهم السلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. (1404 ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. تحقیق هاشم رسولی محلاتی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  • مراغی، احمد بن مصطفی. (بی‌تا). تفسیر المراغی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • معرفت، محمد هادی. (1388ش). شبهات و ردود حول القرآن الکریم؛ ترجمه حسن حکیم باشی و دیگران. قم: تمهید.
  • مغنیه، محمد جواد. (1424 ق). تفسیر الکاشف. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  • مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. (1374ش). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  • مودب، رضا و موسوی مقدم، محمد. (1387ش). «نقد دایرة‌المعارف قرآن لیدن بر اساس آراء و مبانی شیعه». مجله شیعه شناسی. شماره 23. صص 105-144.
  • میبدی، رشید الدین. (1371ش). کشف الاسرا و عدة الابرار. تحقیق. علی اصغر حکمت. تهران: امیر کبیر.
  • نجاشی، احمد بن علی. (1365ش). رجال النجاشی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  • نخجوانی، نعمت الله بن محمود. (1999 م). الفواتح الهیة و المفاتح الغیبیة. مصر: دار رکابی للنشر.
  • نیشابوری، حسن بن محمد. (1416 ق). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • Firestone, Reuven. (2001) Encyclopaedia of the Quran. McAuliffe, Jane Dammen; ed v2; p 561&562. Leiden_Boston: