تحلیل انتقادی مستندات روایی کتاب «نقد قرآن» مبنی بر اثرپذیری قرآن از اشعار جاهلی (اعتبارسنجی صدوری و انگیزه‌شناسی جعل)

فقهی زاده, عبدالهادی; رضایی, حسین

doi:20.1001.1.27173879.1401.4.1.1.7

تحلیل انتقادی مستندات روایی کتاب «نقد قرآن» مبنی بر اثرپذیری قرآن از اشعار جاهلی (اعتبارسنجی صدوری و انگیزه‌شناسی جعل)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

² دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

20.1001.1.27173879.1401.4.1.1.7

چکیده

در لابه‌لای اﺷﻌﺎر ﺟﺎهلی، عبارت‌هایی بیش و کم مشابه برخی از آیات ﻗﺮآن دیده می‌شود. برخی از این اشعار در قالب منقولات و روایاتی در منابع حدیثی آمده و سبب شده‌است ﻋﺪه‌ای مانند دکتر سها آنها را ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺮآن ﺗﻠﻘﯽ و با طرح شبهاتی خاص، به وحیانی بودن قرآن کریم خدشه وارد کنند. هدف پژوهش حاضر تحلیل سندی و دلالی این منقولات و روایات و پاسخ-گویی به این ادعاست. نتیجه تحقیق آن که در اسناد روایات و منقولات مورد استناد سها، حداقل یک راوی متهم به جعل حدیث حضور دارد و از این رو منقولات پیش‌گفته از حیث اعتبار ساقط‌اند و در زمره روایات ضعیف و موضوع شمرده می‌شوند. همچنین بازه زمانی وضع این منقولات و روایات را می‌توان نیمه دوم قرن دوم تا نیمه دوم قرن سوم تخمین زد. با توجه به دلالت متنی روایات که در آنها خبر از مبعوث شدن پیامبر اکرم(ص) مطرح شده و نیز وضع سیاسی-اجتماعی این عصر (باز شدن باب ترجمه آثار یونانی و ظهور فرقه‌های گوناگونی از قبیل زنادقه) می‌توان انگیزه وضع آنها را یاری دین و تقویت معتقدات اسلامی در برابر هجمه‌های اعتقادی مخالفان و منکران تصور کرد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.27173879.1401.4.1.1.7

مراجع

قرآن کریم.
ابن أبی حاتم، عبد الرحمن التمیمی.(1952 م). الجرح والتعدیل. حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیة.
ابن اثیر،علی بن محمد.(1400 ق). الکامل فی التاریخ. چاپ سوم. بیروت: نشر دار الکتاب العربی.
ابن جوزی، جمال الدین عبد الرحمن بن علی.(1386ق). الموضوعات. مدینه منوره: المکتبة السلفیة.
عسقلانی، ابن حجر، (1412 ق). الاصابة فی تمییز الصحابة، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت.
ابن خلدون، عبدالرحمن.(1408ق) مقدمۀ تاریخ. الطبعة الثانیه. بیروت: دارالفکر.
ابن خلکان إربلی، أحمد بن محمد بن إبراهیم بن أبی بکر.(1900 م). وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان. بیروت: دار صادر.
الجمحی، ابن سلّام محمد بن عبیدالله. (2019 م).طبقات فحول الشعراء. جده: دار المدنی.
ابن فارس، أحمد بن فارس بن زکریاء القزوینی الرازی.(1399ق). معجم مقاییس اللغه. بیروت، دار الفکر.
ابن کثیر، الحافظ ابی الفداء اسماعیل بن کثیر الدمشقی.(1417 ق). البدایة و النهایة. چاپ اول. بیروت، مرکز البحوث و دراسات العربیه و الاسلامیه بدار هجر.
شوقی عبد السلام، احمد.(1384 ق). تاریخ الأدب العربی العصر الجاهلی. بیروت، دار المعارف.
بخاری، محمد بن إسماعیل بن إبراهیم الجعفی.(2009 م). التاریخ الکبیر. حیدآباد، دائرة المعارف العثمانیة.
بروکلمان، کارل.(1429 ق).تاریخ الادب العربی. مترجم: الدکتور عبدالحلیم النجار. مصر: دارالمعارف.
بغدادی، عبدالقادر بن عمر.(1418 ق). خزانة الأدب ولب لباب لسان العرب. القاهره: مکتبة الخانجی.
بیگدلی، علی.(1372 ش) نهضت ترجمه در جهان اسلام. مجله معرفت. تهران، شماره 5. ص 40-43.
بیهقی، أحمد بن الحسین بن علی بن موسی.(1408 ق). دلائل النبوة، دار الکتب العلمیة. قاهره، دار الریان للتراث.
پرنیان، زهره و ربانی زاده، محمدرحیم.(1396 ش). نقش مأمون در مناظره‌های بین الادیانی. مطالعات تاریخ فرهنگی. سال هشتم، شماره 31، ص 1-26.
جان‌احمدی، فاطمه.(1379 ش). نهضت ترجمه؛ نتایج و پیآمدهای آن. مجله تاریخ اسلام. دوره 1. شماره 4، ص 86-142.
جرجانی، أبو أحمد بن عدی.(1409 ق). الکامل فی ضعفاء الرجال. چاپ سوم. بیروت، دار الفکر.

خطیب بغدادی، حافظ أبی بکر أحمد بن علی.(1417 ق). تاریخ بغداد أومدینة السلام. بیروت: دار الکتب العلمیة بیروت.

ذهبی، محمد بن أحمد بن عثمان بن قایماز.(2009 م). میزان الاعتدال فی نقد الرجال. بیروت: دار المعرفة.
رازی، ابی حاتم.(1985 م). کتاب الزینه. تحقیق: حسین الهمدانی. القاهره، منشورات الجمل.
راشدی نیا، اکبر.(1382 ش). تأملی بر ایرادهای مستشرقان بر وحیانی بودن قرآن. قبسات. شماره 29، ص 189-200.
رافعی، مصطفی صادق.(1974 م). تاریخ آداب العرب. بیروت، دارالکتاب العربی.
ساسی، سالم الحاج.(2002 م). نقد الخطاب الاستشراقی. بیروت، دار المدار الاسلامی.
سالم مکرم، عبدالعال.(1421 ق). من الدراسات القرآنیه. القاهره: عالم الکتاب.
سلطانی رنانی، مهدی.(1387 ش). بررسی دیدگاه مستشرقان در مورد مصادر وحی قرآنی. قرآن پژوهی خاورشناسان. دوره 3. شماره 4، ص 131-144.
سها.(1393 ش). نقد قرآن. ویرایش سوم. https://archive.org.
سیوطی، جلال الدین.(1417 ق).اللآلی المصنوعة فی الأحادیث الموضوعة. المحقق: أبو عبد الرحمن صلاح بن محمد بن عویضة. بیروت: ناشر: دار الکتب العلمیة.
طه، حسین.(1933 م). فی الادب الجاهلی. قاهره: مطبعه فاروق محمد عبدالرحمن محمد.
عبدالجبار، عبدالله. (2010 م). قصه الادب فی الحجاز. قاهره، مکتبة الکلیات الأزهریة.
عسقلانی، أبوالفضل أحمد بن علی بن محمد.(1326ق). تهذیب التهذیب. الهند: مطبعة دائرة المعارف النظامیة.
عسقلانی، أبوالفضل أحمد بن علی بن محمد.(1390ق). لسان المیزان. بیروت: مؤسسة الأعلمی‌للمطبوعات.
عسقلانی، أبوالفضل أحمد بن علی بن محمد.(1415 ق). الإصابة فی تمییز الصحابة. تحقیق عادل أحمد عبد الموجود و علی محمد معوض. بیروت: الناشر: دار الکتب العلمیة.
عقیلی، أبوجعفر محمد بن عمرو.(1404 ق). الضعفاء الکبیر. چاپ اول. بیروت: دار المکتبة العلمیة.
رضوان، عمر بن ابراهیم.(1992 م). آراء المستشرقین حول القرآن الکریم و تفسیره. ریاض: دار الطیبه.
ماضی، محمود.(2001 م). الوحی القرآنی فی منظور استشراقی. اسکندریه: دار الدعوه.
مرزبانی، محمد بن عمران.(1425 ق). معجم الشعراء. محقق فاروق اسلیم. بیروت: دار صادر.
مِزِّی، یوسف بن عبدالرحمن بن یوسف.(1400 ق). تهذیب الکمال فی أسماءالرجال. الطبعة الأولی. بیروت: مؤسسة الرسالة.
مسعودی، عبدالهادی،.(1396 ش). وضع و نقد حدیث. تهران: سمت.
معارف، مجید و وحیدیان، آلاء.(1393 ش). نقد و بررسی ادعای اقتباس قرآن از اشعار جاهلی. پژوهش‌های قرآن و حدیث. سال 47. شماره 2، ص 301-320.
معارف، مجید.(1388 ش) تاریخ عمومی حدیث با رویکرد تحلیلی. تهران، انتشارات کویر.
میلانی، سید هاشم.(1422 ق). تعریب منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل. قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.
- https://hadith.islam-db.com (سایت موسوعه الحدیث)
- Nöldeke, Theodor.(1864 ).Beiträge Zur Kenntnis Der Poesie Der Alten Araber. Carl Rumpler, Hannover.
- Fisher, Greg, 2011, Between Empires: Arabs, Romans, and Sasanians in Late Antiquity, Published in the United States by Oxford University Press Inc, New Yor.
References