عاطفه پذیری پیامبران (ع) در قرآن؛ چالش ها و شبهات، و راه کارهای برون رفت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس؛ تهران؛ ایران

چکیده

بر اساس آیات قرآن پیامبران خدا دارای مقام عصمت هستند و به لحاظ اینکه سرآمد اولیاء الهی اند، بیم و اندوه در وجود آنان راه ندارد. با این حال، در پاره ای از آیات قرآن نسبت ترس و اندوه به تنی چند از پیامبران –حضرت ابراهیم، موسی، داوود، و یعقوب (ع) - نسبت داده شده است. این مقاله درصدد تبیین وجه سازگاری میان داشتن مقام عصمت و نفی بیم و اندوه از اولیای الهی از سویی، و وقوع ترس و اندوه از سوی برخی پیامبران الهی سامان یافته و پس از گرآوری مطالب، با روش کتابخانه ای و شیوه اسنادی در نحوه استناد به داده ها، و روش تحلیل محتوایی از نوع توصیفی تحلیلی در تجزیه و تحلیل مطالب، به این نتیجه دست یافته است که از میان انواع برون رفت های عقلانی و لفظی، دو وجه: 1) پذیرش ترس و اندوه و ارجاع آن به ترس ممدوح؛ و 2) اینکه ترس و اندوه اقتضای مقام بشریّت و جمع الجمعی پیامبران الهی است، پاسخ کارآمد در پاسخ شبهه و تبیین وجه سازگاری میان ترس و اندوه و متغیرهای به ظاهر متضاد با مقام عصمت پیامبران (ع) می باشند.

کلیدواژه‌ها


  • قرآن کریم.
  • ابن عربی، محیی الدین. (۱۳۷۰ق). فصوص الحکم. تهران: الزهراء.
  • ---------------. (بی تا). الفتوحات المکیه. اول. بیروت: دار الصادر.
  • آملی، حیدر. (۱367ش). المقدمات من کتاب نصّ النصوص. تحقیق‌هانری کربن. تهران: انتشارات توس.
  • بغوی، خالد عبدالرحمن العک. (بی تا). معالم التنزیل فی تفسیر القرآن (تفسیر البغوی). بیروت: دار المعرفة.
  • بلاغی، محمدجواد. (۱۴۰۵ق). الهدی الی دین المصطفی. بیروت: موسسه الاعلمی‌للمطبوعات.
  • بیضاوی، عبدالله بن عمر. (۱۴۱۸ق). انوار التنزیل و اسرار التاویل (تفسیر بیضاوی). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • جندی، مؤیدالدین محمود. (1423ق). شرح فصوص الحکم. قم: بوستان کتاب.
  • حر عاملی، محمد بن حسن. (۱۴۱۴ق). هدایه الامه الی احکام الائمه (ع). مشهد مقدس: آستانه الرضویه المقدسه، مجمع البحوث الاسلامیه.
  • خوئی، حبیب الله الهاشمی. (بی تا). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة. سید إبراهیم المیانجی. الرابعة. طهران: مطبعة الاسلامیة، بنیاد فرهنگ امام المهدی (عج).
  • رازی، فخر الدین محمد بن عمر. (1421ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • ---------------------. (۱۹۸۸م). عصمةالانبیاء. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • روحی برندق، کاووس. (1395ش). قلمرو عصمت فاطمه زهراء(س) در حدیث «فاطمه بضعه منی». پژوهش‌های اعتقادی کلامی. دوره 22. شماره 22. صص 90-69.
  • --------------. (1397ش). اخلاق گفتگو در قرآن و حدیث؛ با تأکید بر مناظره‌های امام رضا (ع). مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی.. دوره 22، شماره 74. صص 74-53.
  • زمخشری، محمود بن عمر. (۱۴۰7ق). الکشاف عن حقایق غوامص التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل. بیروت: دار الکتاب العربی.
  • سید مرتضی، علم الهدی، علی بن حسین. (بی تا). تنزیة الانبیاء علیهم السلام. قم: دار الشریف الرضی.
  • طباطبایی کربلایی، علی بن محمدعلی. (۱382ق). ریاض المسایل فی تحقیق الاحکام بالدلایل (ط - الحدیثه). قم: موسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث.
  • طباطبایی، محمّد حسین. (1393ش). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسّسة الاعلمی للمطبوعات.
  • طبرسی، امین الدین بوعلی، فضل بن حسن. (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصر خسرو.
  • عبدالرزاق کاشی، عبدالرزاق بن جلال‌الدین. (1370ش). شرح فصوص الحکم ابن عربی (قاسانی). قم: بیدار.
  • علی بن ابی‌طالب (ع)، امام اول. (۱۴۱۴ق). نهج البلاغه (صبحی صالح). قم: دار الهجره.
  • غراب، محمود محمود.(۱۴۱۶ق). شرح فصوص الحکم من کلام الشیخ الاکبر محیی الدین بن العربی (الغراب). دمشق: مؤلف.
  • غزالی، ابوحامد محمد، (بی تا)، احیاء علوم الدین، تحقیق عبدالرحیم بن حسین حافظ عراقی، بیروت: دارالکتاب العربی، اول.
  • فیض کاشانی، ملا محسن. (1376ش). المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء. 10 جلد. قم: موسسه النشر الاسلامی‌التابعه لجماعه المدرسین.
  • -----------------. (،1415ق). تفسیر الصافی. تحقیق: حسین اعلمی. دوم. تهران: انتشارات صدر.
  • فیومی، احمد بن محمد. (۱۴۱۴ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: موسسه دار الهجرة.
  • قاری، ملاعلی. (2001م). شرح الشفا. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • قیصری، داود بن محمود. (۱۳۸۷ش). شرح فصوص الحکم. تهران: شرکت انتشارات علمی‌فرهنگی.
  • کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴۰۷ق). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  • مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. (۱۴۰۳ق). بحار الأنوار. بیروت: موسسه الوفاء.
  • مصطفوی، حسن. (بی تا). التحقیق فی کلمات القرآن، سوم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  • مکارم شیرازی، ناصر. (۱37۵ش). تفسیر نمونه. 27 جلد. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  • موسی، حسین یوسف. (1410ق). الإفصاح فی فقه اللغة. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  • نجفی، محمدحسن بن باقر. (۱362ش). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. 43 جلد. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • نراقی، مهدی بن ابی‌ذر. (بی تا). جامع السعادات. بیروت: موسسه الاعلمی‌للمطبوعات.