پاسخ به شبهه ای قدیمی پیرامون عصمت پیامبر (ص) و ائمه شیعه (ع) بر اساس تمایز میان زبان عینی و زبان ذهنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه پیام نور؛تهران، ایران

چکیده

یک اشکال پیرامون عصمت پیامبر و ائمه شیعه وجود دارد که به برخی از آیات قرآن و دعاهای ائمه شیعه استناد می‌کند که پیامبر و ائمه در آن‌ها از گناهان خود به درگاه خداوند استغفار می‌کنند و بدین‌وسیله از او طلب بخشش دارند. اگر پیامبر و ائمه شیعه عصمت دارند نباید مرتکب گناه شوند و اگر گناه انجام نمیدهند چرا از انجام گناهان خود به درگاه خداوند استغفار می‌کنند؟ پاسخ‌های مختلفی ازسوی دانشمندان شیعه به این شبهه داده شده است. اکثر قریب به اتفاق این پاسخها پیشفرض گرفتهاند که جمله‎های ادا شدهی مشتمل بر «استغفار» و «گناه» از سوی پیامبر یا ائمه متون عینی هستند که از عالم بیرون و وقایع و افعالی (گناهانی) که در آن انجام گرفته شده است حکایت میکنند. پاسخ ارائه شده در این مقاله با آن پیش‌فرض موافق نیست. روش این تحقیق تحلیلی است و بر این فرضیه تکیه کرده است که جمله‌های ادا شده‌ی مشتمل بر «استغفار» و «گناه» توسط پیامبر و ائمه متون ذهنی هستند نه عینی. این مقاله تلاش می‌کند تا، با استناد به شواهدی از قرآن و نهج‌البلاغه، نشان دهد استغفار پیامبر و ائمه از چیزی است که به طرزتلقی‌ها، حالات و گرایشهای درونی و نفسانی پیامبر و ائمه وابستگی دارد، نه از چیزی (گناهی) که متعلق به دنیای واقعیات بیرونی است. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این مقاله این است که برای نخستین‌بار این فرضیه را به‌پیش می‌کشاند که تحلیل درست از زبان پیامبر و ائمه درگرو داشتن درکی درست از کاربرد آن زبان، و ذهنی یا عینی بودن آن، است.

کلیدواژه‌ها


  • قرآن کریم.
  • نهج‌البلاغه.
  • ابن عاشور، محمد الطاهر. (1984م). التحریر و التنویر. جلد 5. تونس: الدار التونسیه للنشر.
  • ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. (1425 ق). تفسیر القرآن العظیم. جلد 12. ریاض: دار عالم الکتب.
  • اربلی، علی بن عیسی. (1401 ق). کشف الغمه فی معرفه الائمه. بیروت: دار الکتب الاسلامی.
  • بغوی، حسین بن مسعود. (1420 ق). معالم التنزیل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • تفتازانی، سعدالدین. (1412 ق). شرح المقاصد. قم: منشورات الشریف الرضی.
  • جرجانی، علی‌بن‌محمد. (1412 ق). شرح المواقف. قم: منشورات الشریف الرضی.
  • جوادی آملی، عبدالله. (1387ش). ادب فنای مقربان. جلد 2، قم: اسراء.
  • -------------. (1388ش). ادب فنای مقربان. جلد 3. قم: اسراء.
  • حلی، حسن بن یوسف. (1417 ق). النافع یوم الحشر فی شرح الباب الحادی عشر. بیروت: دار الأضواء.
  • دشتی، علی. (بی‌تا). بیست و سه سال. ویرایش بهرام چوبینه. بی‌جا.
  • زمخشری، محمود بن عمر. (1407 ق). الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل. جلد 2 و 4. بیروت: دارالکتاب العربی.
  • سروش، عبدالکریم. (1377ش). «ولایت باطنی و ولایت سیاسی». کیان. شماره 44: 10- 20.
  • شهید اول، محمد بن مکی. (1410 ق). المزار. تصحیح محمدباقر ابطحی اصفهانی. قم: مدرسه امام مهدی علیه‌السلام.
  • صبحی صالح. (1425 ق). نهج‌البلاغه. القاهره: دارالکتاب المصری.
  • صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم. (1419 ق). تفسیر القرآن الکریم. جلد 2. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
  • طباطبایی، علامه محمد حسین. (1393 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. جلد 18. بیروت: مؤسسه الأعلمی.
  • طبری، محمد بن جریر. (1422ق). تفسیر الطبری. جلد 7. قاهره: هجر.
  • طنطاوی، سید محمد. (1407 ق). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. جلد 3. قاهره: دار الرساله.
  • طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. جلد 9. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • علم‌الهدی، سید مرتضی. (بی‌تا). تنزیه‌الأنبیاء. قم: منشورات الشریف الرضی.
  • فخر رازی، محمد بن عمر. (1409 ق). عصمه الانبیاء. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • فضل‌الله، سید محمد حسین. (1419 ق) من وحی القرآن. جلد 20. بیروت: دار الملاک.
  • قرطبی، محمد بن احمد. (1427 ق). الجامع لأحکام القرآن. جلد 7. بیروت: مؤسسه الرساله.
  • لجنه من العلماء، بإشراف مجمع البحوث الإسلامیة بالأزهر. (1413 ق) التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. جلد 2. قاهره: جامعه الأزهر.
  • مجلسی، محمدباقر. (1423 ق). زادالمعاد-مفتاح الجنان. تصحیح علاءالدین اعلمی. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
  • مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. (1374ش). تفسیر نمونه. جلد 20. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • Benveniste, Emile. (1971). Problems in General Linguistics. trans. M.E. Meek. Coral Gables. FL: University of Miami press.
  • Finegan, Edward. (1995). ‘Subjectivity and subjectification: an introduction’. In D. Stein and S. Wright eds. Subjectivity and Subjectivication, Cambridge: Cambridge University Press.
  • Lyons, John. (1977). Vol.2. Cambridge: Cambridge University Press.