بازتقریر خاستگاه شبهه بمثابۀ مبنای معرفتی مواجهه و مقابله با آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه یاسوج، ایران(نویسنده مسئول)

2 استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم؛ ایران

چکیده

چنانچه خاستگاه و زمینه‌های پیدایش و شکل‌گیرى شبهه در افراد جامعه تبیین گردد و از بین برود، شبهه افکنان در راهبردهای خود برای اضمحلال هویت و اعتقادات اصیل جامعه موفق نخواهند شد. بنابراین تبیین خاستگاه شبهه، شبهه‌پذیری و شبهه‌افکنی به جامعه کمک مى‌کند، تا از تکوین ابتدایی و شکل‌گیرى شبهه، رشد و انتشار آن، جلوگیرى کند. در صورت نشر شبهه نیز به جامعه کمک می‌کند تا گام اول مواجهه با آن را به درستی بردارد. پژوهش حاضر با هدف شناخت خاستگاه شبهه، شبهه‌پذیری و شبهه افکنی بمثابه مبنای معرفتی لازم در مواجهه با شبهه و رفع آن انجام گرفته است. بدین جهت در مقام اثبات، به بازتقریر خاستگاه آنها در فرهنگ اصیل اسلام پرداخته است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. با توجه به ماهیت پژوهش و نوع نگرش به موضوع، برای استنباط و تحلیل، جمع آوری دادهها و اطلاعات به روش اسنادی صورت پذیرفته است.
یافتهها بیانگر این است که شبهات، ریشه در ملکات نفسانی انسان دارند؛ اگر چه عوامل بیرونی متعددی در تکوین و پذیرش شبهه نقش دارد لکن آنچه شبهه‌پذیری را ممکن می‌سازد خاستگاه درونی شبهه در انسان است. بنابراین برای مواجهه با شبهات سه مؤلفة اساسی مورد نیاز است: 1. تحلیل علل وجودی شبهه‌پذیری 2. تحلیل علل ثبوتی ایجاد شبهه و شبهه افکنی؛ 3. تبیین عناصر شبهه‌پرداز و اهداف آنان برای پشتیبانی خرد مخاطبان در جهت عدم پذیرش شبهه.

کلیدواژه‌ها


  • قرآن کریم
  • نهج البلاغه. (1414 ق). تصحیح صبحی صالح. قم: دارالهجرت.
  • آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین. (1366). شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم. چاپ چهارم. تهران: دانشگاه تهران.
  • ابن منظور، محمدبن مکرم. (1414 ق). لسان العرب. تحقیق و تصحیح جمال الدین میردامادی. چاپ سوم. بیروت: دارالفکر.
  • البانی، عصری. (1393). حدیث الفئة الباغیة. چاپ اول. تهران: مشعر.
  • ابن‌فارس‌بن‌زکریا، ابوالحسین احمد، عبدالسلام ‌محمد هارون. (1387). ترتیب مقاییس اللغه. چاپ اول. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
  • انصاری، مرتضی بن محمدامین. (1416). فرائد الاصول. چاپ پنجم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  • برنجکار، رضا. (1391). روش شناسی علم کلام. چاپ اول. قم: دارالحدیث.
  • بهمنی، سعید. (1394). منطق پاسخ‌دهی قرآن. چاپ اول. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  • بهمنی، فرانک. (1400). «آسیب‌شناسی تبیین گزاره‌های دینی حوزه‌ی زنان از منظر عقل منطقی». فصلنامۀ اندیشه نوین دینی. 17/67. صص23-42.
  • حَرّانی، ابن شُعبه. (1363). تحف العقول. احمد جنتی. تصحیح علی اکبر غفاری. تهران: بی‌نا.
  • خمینی (ره)، روح اللّه. (1371). چهل حدیث. تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  • جوادی آملی، عبدالله. (1377). «نفس مسوله و راه‌های رهایی از آن». نشریه پاسدار اسلام. شماره 203،صص 6-15.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412 ق). مفردات الفاظ قرآن. بیروت: دارالقلم.
  • شرف الدین، عبدالحسین. (۱۴۳۱ ق/۲۰۱۰ م). النص و الاجتهاد. چاپ دوم. بیروت: دار المورخ العربی.
  • صدوق، محمدبن علی بن بابویه،(۱۳۵۷). التوحید، قم: هاشم حسینی طهرانی.
  • طب‍اطب‍ایی، سیدم‍ح‍م‍دح‍سی‍ن.(1382). ترجم‍ه ت‍ف‍سیرال‍میزان. سیدم‍ح‍م‍دب‍اق‍رم‍وس‍وی‌ه‍م‍دانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  • علیزاده موسوی، سیدمهدی. (1394). سلفی‌گری و وهابیت. چاپ ششم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  • علیزاده موسوی، سیدمهدی. (1395). «درآمدی برچیستی شبهه در علم کلام»، پژوهشنامه حج و زیارت. سال 1/2. صص 65-90.
  • علوی، پرویز. (1376). ارتباطات سیاسی: ارتباطات، توسعه و مشارکت سیاسی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات ثانیه.
  • غروی نائینی، نهله و حسین ابیضی شلمانی. (1387). «انواع پرسش پرسشگران عصر نزول قرآن کریم و رابطه آن با دانش». پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم. زمستان /1، 81-103.
  • غزالی، محمد. (1351). احیاء العلوم. ترجمه مؤیدالدین محمد خوارزمی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • فاضل یگانه، مسعوده و فرانک بهمنی. (1400). «ماهیت توریه و بازخوانی نقش آن در جواز و عدم جواز». فصلنامۀ پژوهش‌های فقهی،17/4، 1319-1346.
  • فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410 ق). کتاب العین. قم: انتشارات هجرت.
  • فیومی، احمد بن محمد. (1977 م). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قاهره: دار المعارف.
  • کلینی، محمد بن یعقوب. (1369). اصول کافی. چاپ اول. سید جواد مصطفوی. تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه.
  • کلینی، محمد بن یعقوب. (1363). الکافی. قم: دار الحدیث.
  • مجلسی، محمّد باقر. (1403 ق). بحارالانوار. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
  • محمدی ری شهری، محمد. (1387). میزان الحکمة. چ اول. حمیدرضا شیخی. قم: دارا لحدیث.
  • محمدی، رضا. (1390). «شیوه شناسی پاسخ گویی به سؤالات و شبهات دینی- زمینه‌های پیدایش شبهه». نشریه پیام. زمستان/108. صص26-33.
  • مصطفوی، حسن. (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. چاپ اول. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • مقاتل بن سلیمان. (1423 ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان. محقق عبدالله محمود شحاته. چ اول. بیروت:‌ دار إحیاء التراث العربی.
  • مکارم شیرازی، ناصر. (1377). اخلاق در قرآن. 3 جلدی. چاپ اول. قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (ع).
  • نراقی، ملأ احمد. (1388). معراج السعاده. چاپ دوم. قم: آل طه.
  • https://farsi.khamenei.ir/
  • KHAMENEI.IR